سفارش تبلیغ
صبا ویژن

چشمه علی
شهرری، چشمه علی، گردشگری، آبتنی، خاطرات 
قالب وبلاگ
- - -
امکانات وب
جغرافیای تاریخی ری

رى یکى از کهن ترین شهرهاى جهان و خاورمیانه است که از نظر قدمت با نینوا و بابل هم عهد بوده است و از نظر عظمت، در سده هاى نخستین اسلامى از مهم ترین شهرها به شمار مى آمده است و جز بغداد و نیشابور شهرى با آن قابل رقابت نبوده است. 1

شکوه و اعتبار رى همچنان در حال تداوم است؛ چرا که تهران در گذشته با رى، که روزى جزو آن بوده است، شریک است. تهران از نظر زمانى ادامه رى و از نظر مکانى بخشى از آن است. مرکز این دو شهر که در گذشته حدود یک فرسنگ فاصله داشته، امروز به هم پیوسته است. تهران که دویست سال است پایتخت شده اکنون کلان شهرى است که جایگزین رى، این شهر باستانى شده که در عهد شکوفایى خود، قبل از هجوم مغولان، امّ البلاد به شمار مى آمده است. 2

پرداختن به جغرافیاى تاریخى چنین منطقه اى از کشور در حجم محدود این نوشتار میسور نیست با این همه، گزارشى کوتاه عرضه شده است مشتمل بر نام هاى قدیم رى، تاریخ رى، اهمیّت رى در گذشته، رى در متون کهن، اوصاف جغرافیایى رى و تقسیمات سیاسى تاریخى آن.

نام هاى قدیم رى

رى در دوران پرسابقه تاریخى خود، لقب ها و اسم هاى متعددى را برگرفته است. فهرستى از این اسم ها که با استناد به منابع قدیم و جدید در فرهنگنامه تطبیقى مکان هاى جغرافیایى ارائه شده، چنین است:
آرساسیا، آرساکیا، ارازى، ارساگیا، ارشکیه، اروپوس، اَلرِّىْ، اورپا، اورپُس، اورپوس، ائوروپوس، بت رازیکایه، حضرت عبدالعظیم، دورا، رِ، راجیس، راجیش، راجیک، راز، رازى، رازوک، راژس، راک، راکس، راکیا، راگ، راگا، راگاى، راگز، راگس، راگو، راگیا،، راگیانا، رام اردشیر، رام پیروز (رام فیروز)، رائى، راورُپُس، راى، رغه، رک، رگ، رگا، رگس، رگه، رى اردشیر، ریشهر، شیخ البلاد، ماد پایین، ماد راجیانا، ماد رازى، ماد راگیان، ماد راگیانا، ماد رگیانا، ماد سفلا، محمّدیه، مدى، ئوروپوس. 1

در مقدّمه فرهنگنامه تطبیقى، کثرت صور و ضبط بخشى از اسامى و القاب ذکر شده رى به علت تفاوت در تلفّظ ها، گویش ها و ضبط ها و حتّى احتمالاً بر اثر اشتباه ناسخان به صورت هاى مختلف بیان شده است. 2 نکته دیگر آن که اسامى رى کامل نقل نشده و نیاز به تتبع بیشترى دارد. در اینجا برخى از این نام ها ذکر مى شود. «عروس البلاد» 3 و «امّ البلاد ایران» 4 دو تا از القاب مشهور رى در فهرست بالا، از قلم افتاده است.

همچنین در یک تألیف متعلّق به 520 ه. آمده است: منوچهر پیشدادى، شهر رى را که خراب بود از نو بنا نهاد و آن را «ماه جان» نامید. 1 شاردن سیاح و جهانگرد در دوره صفوى نیز، در شمار القاب و عناوین رى «باب الابواب الارض»، «سوق العالم» و «بلدة البلاد» را ذکر مى کند. 2 نیز در مورد نام رى، در الواح بیستون در آن لوحى که به زبان مادى مى باشد راگا ثبت کرده و در لوح دیگر که به زبان تورانى است «راگ کا آن». 3 همچنین در یک متن جغرافیایى قرن چهارم هجرى از رى با نام «مهدیه» یاد شده و در علّت این نامگذارى نوشته است: زیرا مهدى در روزگار منصور در رى اقامت داشت و رشید در آنجا زاده شد. 4

تاریخ استعمال نام هاى رى

در پیش از اسلام نام رى در دو منبع متعلّق به یهود، در توبیت به صورت «راگس» (Rages) و در ژودیت «راگو» (Ragau)، و در اوستا «رغه» (Ragha)و در کتیبه بیستون (کتیبه اى از داریوش هخامنشى) «رگا» (Raga) ذکر شده است. نام رى در منابع یونانى «راگَوْ» (Rhagoe)، «راگا» (Rhaga)، «راگیا» (Rhageia)، در سریانى «Rai»، در ارمنى «Re»، در پهلوى «Rak»،

«Rag»، «Ragh»، «Rai» و در زبان هاى اروپایى نیز بدان صورت که در توبیت آمده نامیده اند. 1
رى را سلوکیان «اورپا» (Europa) یا «اورپوس» و «اورپُس» (Europus)، (Europos) و اشکانیان «ارشکیه» (Arsakia)گفته اند. 2
در عهد ساسانیان، به گفته ارباب مسالک و تواریخ آن را «رى «و «رى اردشیر» و «رام اردشیر» یا «ریشهر» و نیز «رام فیروز» مى نامیده اند. 3
در منابع جغرافیایى عربى آمده است که در دوران جاهلیت رى را «أزارى» مى خواندند. 4 از مشهورترین نام هاى دوران اسلامى این شهر «رى» و «محمّدیه» 5 است. نویسندگان عرب آن را با الف و لام تعریف به صورت «الرَّىّ» مى نوشتند. 6

نسبت رى

منسوبین به رى را «رازى» گویند. همچنین با افزودن یاى نسبت به رى «ریى» هم استعمال شده است. از جمله حمداللّه مستوفى از شخصى به نام ملک فخرالدین «ریى» نام برده است.

ابن خلف تبریزى نوشته است:
رى نام شهرى است در عراق و نام پادشاه زاده اى هم بوده گویند او را برادرى بود «راز» نام داشت. هر دو به اتفاق شهرى بنا کردند در تسمیه آن ایشان را با هم نزاع شد. هرچه یک مى خواستند به نام خود کنند بزرگان آن زمان براى دفع نزاع شهر را به نام «رى» و اهل شهر را به نام «راز» کردند و حالا نیز شهر را «رى» گویند و اهل شهر را «رازى». 1
چنان که پیشتر بیان شد «راز» یکى از اسم هاى شهر رى بود. و با افزودن یاى نسبت به آسانى واژه «رازى» به دست مى آید. و در حدائق السیاحه وصف رى به صورت مستقل و همچنین در ذیل کلمه «راز» آمده است. 2

وجه تسمیه رى

در مورد وجه تسمیه رى بیانات مختلفى عرضه شده است که مشتمل بر دو بخش است. در بخش اوّل رى یا دیگر نام هاى این شهر، نام اشخاصى بوده است که بناى رى را به آنها نسبت داده اند و مستندات آن در این نوشتار و در فصل نام هاى قدیم رى و تاریخ استعمال این نام و نسبت رى ارائه گردیده است. بخش دوم هم شامل معناى لغوى یا افسانه هاى منقول است. شیخ ربوه دمشقى (متوفى 727ه) نوشته است. رى به معنى نیکویى است. 1 همچنین «راج» یا «راک» از نام هاى رى به معناى مشعشع است. 2 اعتماد السلطنه افسانه اى را به نقل از یاقوت آورده و مى نویسد:
در تواریخ قدیم ایران مى نویسند که کیکاوس اختراع ارابه نمود و آلاتى در آن قرار داد که به واسطه آن به آسمان رود. حق تعالى به باد حکم داد آن ارابه را به ابر رساند و از آن جا سرنگون کند. کیکاوس با ارابه اش به دریاى جرجان افتاد. کیخسرو پسر سیاوش چون به تخت نشست همان ارابه را مرمت کرد که به شهر بابل برد یعنى با ارابه به آنجا رود به محل شهرى رى که رسید مردم او را دیده فریاد برآوردند که «به رى آمد» یعنى با ارابه آمد، چه رى در لغت فرس قدیم به معناى ارابه است. کیخسرو حکم کرد در آن محل شهرى بنا کردند و آن را رى نام نهادند. 3
اعتماد السلطنه در صحت این افسانه ها تردید مى کند.

 

--------

* مطالب این قسمت برگرفته از کتاب جغرافیای ری نوشته علی ملکی میانجی می باشد که توسط سازمان چاپ و نشر دارالحدیث در سال 1383 چاپ گردیده است.

[ شنبه 91/9/18 ] [ 7:0 عصر ] [ علی ] [ نظرات () ]
.: Weblog Themes By SibTheme :.

درباره وبلاگ

قبل از اینکه بچه چشمه علی باشم، بچه ایرانم. و قبل از اینکه به چشمه آبی در این نقطه زمین منتسب باشم؛ دوست دارم به علی و اولاد علی (علیهم السلام) منتسب شوم. نویسنده این وبلاگ، سعی دارد مردم این محله و سایرین را با پیشینه و زیبایی های محله خود آشنا سازد. و البته از پیشنهاد و انتقاد شما با روی خوش استقبال می کند....
آرشیو مطالب
آذر 91
امکانات وب


بازدید امروز: 9
بازدید دیروز: 3
کل بازدیدها: 65524